Mijn advies zou zijn om voorlopig je gasgestookte, niet zo oude CV-ketel te behouden en eerst in te zetten op het terugdringen van de energievraag (dus isoleren). In de komende jaren komen er allerlei interessante nieuwe verwarmingssystemen op de markt en zal mogelijk bij grotere keuze en aanbod de prijs van die systemen dalen.

Dat is ook mijn advies, zit in een dergelijk traject. Zonnepanelen worden steeds efficienter, warmtepompen worden steeds beter en kunnen tegenwoordig ook een hogere temperatuur afgeven. Als je al een moderne CV heb, kan je daar een hybride warmtepomp naast laten zetten, die een wat hogere temperatuur dan de standaard 40 graden afgeeft. Ik heb een oude atag CV die ik ook moet vervangen dus ik overweeg een all-in one hybride systeem. Stadsverwarming of geothermie zijn waarschijnlijk geen opties. IR paneel is goed om even snel en tijdelijk wat bij te verwarmen, zeker als je een contract hebt met een dynamisch uurtarief zodat je in elk geval niet in de dure uren deze stroomvretende kachels aanzet. IR panelen zijn er ook in verschillende kwaliteiten, sommigen geven gericht en goede warmte, andere zijn weinig meer dan een warme metalen plaat. Dus geen IR paneel van de eerste de beste bouwmarkt of china kopen, even goed onderzoek doen en als het kan ook even proberen in de showroom. Zonnepanelen moet ik ook nog op het dak leggen, al twijfel ik wel aan het nut, ze zijn inmiddels flink in prijs gedaald, maar leveren veel energie in de zomer als je het niet nodig hebt, en de saldeer regeling verdwijnt binnenkort. Je kan voor PVT panelen kiezen, die ipv stroom warm water opwekken, dat kan je dan weer combineren met de warmtepompt. Groot voordeel is dat deze ook in de herft en winter bruikbaar zijn, groot nadeel bij een monument is dat deze niet eenvoudig zijn te verwijderen als je voor onderhoud of inspectie het dak op moet. Groot nadeel is ook dat je ipv simpele stroomkabels, leidingen moet aanleggen. Maar als er PVT panelen zijn die net zo eenvoudig te verwijderen zijn als PV panelen, zou ik daarvoor kiezen, die heb ik nog niet gezien.

Hallo Christine, hier ongeveer dezelfde situatie als bij jullie: stap voor stap aan het isoleren en heeeel lang nagedacht over hoe we dat verwarmen nou aan moeten pakken. Mijn conclusie is dat verwarmen met water meestal beter uitpakt dan verwarmen met lucht. Enerzijds omdat je relatief eenvoudig verschillende warmte bronnen op een grote waterbuffer aan kunt sluiten, anderzijds omdat je in dat water (enige) energie op kunt slaan. (Bijkomend een van-horen-zeggen nadeel van airco's: als het buiten kouder dan +5 graden is dan gaan ze eens in de zoveel tijd de buitenunit ontdooien, en stroomt er koude lucht de kamer in.) Hier in huis staat inmiddels een buffervat van 1100 liter, met daaraan gekoppeld een zonnecollector, houtvergasserkachel en HR gasketel. Vanuit het buffervat worden radiatoren gevoed. In de toekomst komt nog een warmtepomp op hetzelfde buffervat. We hebben ook 18 panelen zonnestroom, productie 2023 > 5000 kWh. Daarmee zijn we van februari t/m oktober zelfvoorzienend kwa electriciteit, behalve dan dat we gedurende een dag afwisselend terugleveren en van het net afnemen (met een 5kWh thuisbatterij zou dat op te vangen zijn). Onze verwarmingsstrategie wordt (huidige stand van denken) ongeveer als volgt. Warmtepomp verwarmt koud water in de buffer steeds wanneer we eigen stroom over hebben (bv,. van 15 graden naar 45 graden). Zonnecollector verhoogt de temperatuur van water in de buffer dat al enigszins op temperatuur is (bv. van 45 graden naar 70 graden). Van eind september t/m maart stoken we de houtvergasser wanneer de zon niet voldoende warmte levert. De HR gasketel tot slot springt bij wanneer we de houtvergasser niet voldoende stoken. Terug naar jouw vragen. Bij mijn weten is een lucht/water warmtepomp kwa verwarmen efficienter dan een airco die op verwarmen staat. Met een behoorlijk buffervat wordt dat verschil groter, want je kunt dan met een lucht/water warmtepomp warmte maken en in de buffer opslaan tijdens het warmste deel van de dag, en uit de buffer gebruiken tijdens het koudste deel van de dag. Een airco moet het altijd doen met de buitentemperatuur zoals die is op het moment dat je warmte vraagt. (Een warmtepomp en ook airco zijn effecienter naarmate het buiten minder koud is.) Maar, soms kan een airco effectiever zijn, bijvoorbeeld als je een half uurtje per dag achter de computer zit in een koude studeerkamer. Die kamer verwarmen met radiatoren kost meer energie dan voor een half uurtje de lucht om je heen verwarmen met een airco. Naarmate je huis beter geisoleerd is wordt dit voordeel kleiner, want de studeerkamer zal met betere isolatie minder ver afkoelen. Los van dit alles denk ik dat je je CV ketel voorlopig vooral moet houden. Als het echt koud is buiten, dan is een HR ketel (of een houtkachel) nog altijd de beste methode om te verwarmen. (Dat is ook wat een hybride warmtepomp doet: terugvallen op good old HR gasketel als het buiten echt koud wordt.)

Dag Christine, het is inderdaad mogelijk om de warmtevraag van het monument te berekenen. En dat is niet eens zo moeilijk. Met het resultaat kun je je (evt.) gericht laten adviseren qua installatie. Daarbij speelt persoonlijke voorkeur natuurlijk een rol, bijv. wel of geen fossiele brandstoffen. - Hoe bereken je de warmtebehoefte van een huis? Per temperatuur heb je een minimaal aantal Watts per m3 (vuistregel o.b.v. gebouwtype) of aantal Watts per m2 buitenschil nodig. (transmissieberekening) - Succes

Naar mijn mening is het berekenen van de warmtevraag voor een monument niet zo simpel. Ik ben hier al meerdere verrassingen tegengekomen die voor veel warmteverlies zorg(d)en en waarvan ik (bijna) zeker weet dat die in geen enkele berekening terugkomen. Zo hebben wij op de verdieping twee wastafels uit de jaren '50 waarvan de afvoer door een gat in het dakbeschot naar de dakgoot gaat. De ene op de zuidwest gevel en de andere op noordoost. Gecombineerd met ruime gaten in balken en muren voor leidingen (water, CV en riool) tussen plafond begane grond en verdiepingsvloer zorgde dit voor een forse stroom buitenlucht dwars door ons huis heen.

Na even denken toch nog een misschien wat zure reactie, maar in de hoop dat er misschien iets goeds van komt. Ik heb meerdere pogingen gedaan me gericht te laten adviseren: een groot installatiebedrijf, energiecoach gemeente, DuMo advies en Monumentenwacht. Resultaat: weinig. Nu ben ik een dwars en eigenwijs persoon, waardoor ik na een jaar of drie in ons monument dat hele gedoe van warmte, vocht, energie en ventilatie toch wel op een rijtje begin te krijgen. Gaandeweg ben ik gaan denken dat het gros van de monumenten helemaal geen gericht advies nodig heeft. Ik denk dat veel monument eigenaren behoefte hebben aan een objectief HANDBOEK MONUMENT. Zo'n handboek zou zo goed en volledig moeten zijn dat veel eigenaren dat zelf kunnen vertalen naar bijvoorbeeld verduurzaming (maar ook naar bijvoorbeeld gewoon onderhoud) van hun eigen monument. Er zijn de laatste jaren heel wat websites gemaakt over het verduurzamen van monumenten, maar die gaan naar mijn smaak niet diep genoeg op de materie in, en zijn vaak ook een zoekplaatje met 1 of 2 snippers nieuwe informatie ergens verstopt in tientallen pagina's. Geef het geld dat aan deze websites wordt besteed liever uit aan een vrij beschikbaar handboek. Eigenaren van een monument worden in het publieke belang behoorlijk beperkt in hun eigendomsrecht, daar mag wat mij betreft op zijn minst een degelijke informatievoorziening tegenover staan.

Hartelijk dank voor alle reacties, ik stel dit erg op prijs! De komende tijd ga ik weer verder puzzelen, met jullie adviezen in het achterhoofd. Goed ook om te lezen dat wij niet de enige monumenteneigenaren zijn in een dergelijk complex traject zitten, Sander en Theo. Mocht ik nieuwe inzichten krijgen zal ik ze delen. En mocht dat ook voor jullie gelden zou dat natuurlijk heel fijn zijn.

@Sander, mooie oplossing met een buffervat. Dat buffervat staat neem ik aan op de begane grond gezien het gewicht ? Je moet zo'n vat ook bijzonder goed isoleren. Ik ben erg benieuwd uit welke specifieke componenten, jouw systeem (vat, HR, houtkachel, zonnecollector) is opgebouwd, en hoe je de systeem controle hebt gerealiseerd (automatische regeling voor deze subsystemen) Heb je zo'n overzicht wat je wilt delen ? Kan ik eens kijken wat de haalbaarheid is voor mijn monument. In elk geval is een buffer systeem prima om de energie aanbod in welke vorm dan ook te kunnen opslaan om het te kunnen afgeven wanneer het nodig is, dat spreekt mij aan.

Twee buffervaten, 800 liter CV water en 300 liter drinkwater, staan inderdaad op de begane grond, op een vloer op zand. Een derde vat, 180 liter drinkwater, hangt naast de douche aan een steens muur. Goede isolatie komt standaard bij de grotere buffervaten. 100 liter heet water staat grofweg gelijk aan 1m3 aardgas of 10 kWh stroom (of 3 kWh stroom als een warmtepomp er warmte van maakt). De hoop is dat wanneer ons monument goed geisoleerd is, we een paar dagen warmte kunnen bufferen. Systeem controle probeer ik zo te houden dat elk subsysteem z'n eigen originele regeling heeft zonder dat het weet heeft van de andere systemen. Anders is het in de toekomst niet te onderhouden laat staan aanpassen door een volgende bewoner. Buiten de subsysteem regelingen om bestuur ik eigenlijk alleen de circulatiepomp van het CV systeem apart. (Dat is bij ons niet de pomp van de HR gasketel). Ik heb een Arduino (doe-het-zelf electronica) met een paar digitale thermometers. Wanneer de Arduino detecteert dat een systeem warmte kwijt wil, dan schakelt hij de circulatiepomp aan. De warmte wordt dan overal bezorgd waar een radiatorkraan openstaat. Het hele gebeuren is nog in beweging, learning by doing zoals jij ook zegt. Daardoor is het lastig om hier op een achternamiddag meer te delen, dan moet ik een heleboel mitsen, maren en andere overwegingen op gaan schrijven.

Ik wil wel een lans breken voor een warmteverliesberekening. Die is natuurlijk zo goed als de maker die hem maakt en de kennis die hij heeft. Als er bij iemand geen rekening is gehouden met waterafvoeren met gaten en afvoeren naar een dakgoot is dat een fout in de berekening. Niet meer en niet minder. Geen fout in het principe van het goed en doelmatig bepalen van de installatie uitgangspunten. Meten is weten , gissen is missen en gokken is dokken, juist in dit soort zaken. Een berekening geeft aan hoeveel kW je nodig hebt om een gebouw te verwarmen. Bij een gasketel en watergevulde radiatoren maakt het niet zo veel uit. Je pompt net zo makkelijk 10 als 30 kW in een pand. Vaak zijn de ketels alleen niet zo zuinig als ze op papier zijn, als ze te groot worden gemonteerd, omdat ze hun vermogen niet kwijt kunnen, maar dat wel proberen omdat ze niet goed ingeregeld zijn. Waterzijdig inregelen is van belang, maar ook in de ketel zijn er veel parameters die ingesteld moeten zijn, maar dat in de praktijk vrijwel nooit zijn. Ook regeltechnisch (thermostaat, pompregeling, etc.) is er vaak veel te winnen aan comfort en energiegebruik. Maar zelfs inregelen is duurder dan het prijsverschil tussen een passende en een te grote ketel. Echter als je met andere warmtebronnen gaat werken, zoals een watergevoede warmtepomp en drie keer zo veel vermogen niet 500 Euro duurder is in aanschaf, maar 20.000 Euro, dan loont het om te weten hoeveel vermogen je nodig hebt. En dan loont het ook om eerst alles te isoleren en de ventilatieverliezen te minimaliseren door eerst een WTW te plaatsen. Anders zit er geen terugverdientijd aan een warmtepomp. Dan nog een hele GROTE bijkomstigheid van het verwarmen met en airco: het geluid in de woning!!! Dat is gewoon te veel om muziek te luisteren, lekker rustig bij te zitten, of om in te slapen. Veel succes, en laat je goed adviseren, door mensen die weten waar ze het over hebben én die verstand hebben van monumenten.

Beste Christine, Wij wonen in een boerderij van 1870 (rijksmonument) en zijn sinds 2 winters helemaal van het gas af. De weg er naar toe en de eerste ervaringen heb ik opgeschreven in bijgaand pdf. Misschien heb je er wat aan. Als ik opnieuw zou moeten beginnen, zou ik het weer op dezelfde wijze aanpakken.

Otto naast de pittige investering van ca. 30k, lees ik dat jij bij jullie rijksmonument dubbel glas en voorzetramen mag gebruiken. Wij hebben 7 stuks 20 vlaks enkelglas roederamen en dan is het alleen toegestaan om achterzetramen te plaatsen. Deze roederamen voorzien van isolerende beglazing mag niet en (andere optie) bv. van vacuumglas is onbetaalbaar. Het plaatsen van zonnepanelen op de daken is niet toegestaan en zou alleen op de grond kunnen. Hiervoor zijn weer eisen opgesteld over zichtbaarheid vanaf de weg. Onze binnenmuren zijn overal betegeld met antieke Friese witjes en tegeltableaus. Voorzetwanden plaatsen is vernietiging van historisch materiaal. Ik vind de meeste suggesties tot verduurzaming aardig bedacht maar voor rijksmonumenten met een monumentaal interieur niet haalbaar e/o onbetaalbaar. Het betekent wel dat, alhoewel rijksmonumenten vrijgesteld zijn van bepaalde maatregelen, er geen enkele tegemoetkoming is maar wel de volle mep met de inmiddels met meer dan 60% belaste (energiebelasting+btw)) gasprijs. Het is een feestje voor installateurs, maar een hoofdpijndossier voor veel monumentenbezitters.

bedankt voor delen otto, ik kwam overigens vandaag dit tegen van tarnoc en dat kan ook veelbelovend worden https://tarnoc.nl/turbineketel/ ik weet alleen niet wat de prijs zal worden van de Turbineketel Bernard Vercouteren heeft er al eens over geschreven ( de gunstige effecten)